Trybunał Konstytucyjny, kalendarium kryzysu

W przedwyborczych debatach ówczesna premier Ewa Kopacz ostrzegała, że dojście PiS do władzy będzie oznaczało zmianę Konstytucji. Wtórowali tym obawom politycy opcji (jeszcze) rządzącej i liczni eksperci, ale ponieważ projekt Konstytucji zniknął ze strony internetowej partii, niełatwo było go ocenić zwykłemu wyborcy. Ten temat wydawał się zresztą znacznie mniej interesujący niż świadczenia socjalne, wiek emerytalny czy kwoty uchodźców. Tu każdy miał własne zdanie. Ale Konstytucja? No właśnie, nie myślało się o niej przez ostatnie 25 lat. Po wyborach stała się gorącym tematem. Tak jak jej strażnik, Trybunał.

O co chodzi w sporze o Trybunał Konstytucyjny?

W Polsce, jak i w wielu krajach demokratycznych, obowiązywała zasada trójpodziału władzy: władza ustawodawcza, w której parlament formułował ustawy, władza sądownicza, która te ustawy kontrolowała pod względem zgodności z Konstytucją oraz władza wykonawcza, czyli rząd, który ustawy te wdrażał w życie i realizował zadania z nich wynikające. Zmiany w Ustawie o Trybunale Konstytucyjnym autorstwa PiS z 22 grudnia 2015 paraliżują prace Trybunału, podważają niezawisłą rolę władzy sądowniczej i jednocześnie otwierają drogę rządzącym do bezprawnych działań.

Kalendarium

Rok 2015

25 czerwca
Parlament kończy pracę nad nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym. Tego dnia Sejm rozpatruje poprawki Senatu i ustawa trafia do prezydenta. Jej inicjatorami są sędziowie TK w stanie spoczynku, projekt formalnie składa w Sejmie prezydent Bronisław Komorowski.
Ówczesny Prokurator Generalny kwestionuje podstawę wyboru dwóch sędziów TK argumentując, że nowa ustawa umożliwia wybór aż 5-ciu sędziów, następców tych, których kadencje kończą się w 2015 r.

21 lipca
Ustawę o TK podpisuje prezydent Bronisław Komorowski.

30 lipca
Ustawa jest opublikowana Dzienniku Ustaw.

30 sierpnia
Ustawa o TK wchodzi w życie.

8 października
Sejm wybiera, przede wszystkim głosami koalicji PO-PSL, pięciu nowych sędziów: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka i Andrzeja Sokalę, którzy mają być następcami: Marii Gintowt-Jankowicz, Wojciecha Hermelińskiego, Marka Kotlinowskiego (ich 9-letnie kadencje dobiegają końca 6 listopada), Zbigniewa Cieślaka (koniec kadencji 2 grudnia) i Teresy Liszcz (kończy kadencję 8 grudnia). Wybór ten kwestionuje PiS.

23 października
Grupa posłów PiS skarży do TK ustawę o Trybunale Konstytucyjnym, kwestionując m.in. wybór 5 sędziów, podkreślając, że o ile wygaśnięcie kadencji trójki sędziów następuje jeszcze w trakcie aktualnej kadencji Sejmu, o tyle mandat pozostałej dwójki wygasa w grudniu, a zatem w trakcie kadencji nowego Sejmu.

25 października
PiS wygrywa wybory parlamentarne większością umożliwiającą ugrupowaniu samodzielne rządzenie.

4 listopada
Trybunał wyznacza na 25 listopada termin rozpatrzenia wniosku PiS w odniesieniu do trybu wyboru nowych sędziów, a co do reszty wniosku – na 21 grudnia.

6 listopada
Kończą się kadencje sędziów TK: Marii Gintowt-Jankowicz, Wojciecha Hermelińskiego, Marka Kotlinowskiego; od 7 listopada TK liczy więc tylko 12 sędziów.

10 listopada
PiS wycofuje z TK swój wniosek dotyczący ustawy o TK. Rzeczniczka PiS Elżbieta Witek wyjaśnia, że jest on bezzasadny, bo PiS chce nowej ustawy o TK. Wobec wycofania wniosku, TK odwołuje zapowiadane terminy, ale sprawy nie umarza.

13 listopada
PiS składa w Sejmie projekt nowelizacji ustawy o TK. Pierwsza wersja projektu zostaje tego samego dnia wycofana.

17 listopada
PiS składa drugą wersję projektu nowelizacji ustawy o TK, zakładającą m.in. możliwość ponownego wyboru 5 sędziów, których kadencje kończą się w 2015, a także wygaszenie kadencji prezesa i wiceprezesa TK po 3 miesiącach od wejścia w życie noweli.
Posłowie PO i PSL skarżą do Trybunału Konstytucyjnego ustawę o TK z czerwca 2015, uzasadniając, że wniosek jest w treści tożsamy z wnioskiem, jaki wcześniej złożyli, a potem wycofali, posłowie PiS.

19 listopada
TK wyznacza na 3 grudnia termin rozprawy ws. skargi posłów PO i PSL, dotyczącej czerwcowej ustawy o Trybunale.

Sejm uchwala nowelizację ustawy o TK dotyczącą wyboru sędziów, przygotowaną przez PiS i złożoną w Sejmie dwa dni wcześniej.

20 listopada
Senat udziela poparcia dla nowelizacji ustawy o TK autorstwa PiS, nie wprowadzając do niej poprawek; tego samego dnia podpisuje ją prezydent Andrzej Duda i następuje publikacja ustawy w Dzienniku Ustaw.

23 listopada
Posłowie PO składają do TK wniosek dotyczący zbadania konstytucyjności całej nowelizacji ustawy o TK autorstwa PiS.

Także Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarża tę nowelizację, kwestionując całą ustawę. Jednocześnie RPO przystępuje do postępowania przed TK wszczętego na wniosek posłów PO i PSL. Postepowanie dotyczy czerwcowej ustawy o TK w zakresie jej przepisów pozwalających na powołanie dwóch sędziów TK na miejsce tych, których kadencja upływa w grudniu.

24 listopada
Krajowa Rada Sądownictwa zaskarża do TK nowelę ustawy o Trybunale autorstwa PiS. KRS skarży tryb uchwalenia tej noweli; według KRS niekonstytucyjne jest to, że Rada nie mogła przedstawić swojej opinii do projektu.

TK wyznacza na 9 grudnia termin zbadania wniosku posłów PO ws. noweli ustawy o TK; ma być badana łącznie ze skargami RPO i KRS.

25 listopada
Klub PiS składa projekty pięciu uchwał o stwierdzeniu braku mocy prawnej wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego z 8 października. Późną nocą i po burzliwej dyskusji Sejm przyjmuje uchwały. Dokonuje też zmiany w swym regulaminie, pozwalającej marszałkowi Sejmu na ustalenie terminu składania wniosków ws. kandydatur na sędziów TK w przypadkach nieopisanych dotychczas w regulaminie.

26 listopada
Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów ustalają, że na posiedzeniu w dniach 2-3 grudnia Sejm wybierze pięciu sędziów TK na podstawie ustawy o TK z czerwca oraz przy wykorzystaniu zmiany w regulaminie izby. Listopadowa nowela, autorstwa PiS, wejdzie w życie 5 grudnia.

30 listopada
I prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Gersdorf skarży do Trybunału Konstytucyjnego ustawę o TK z czerwca i jej listopadową nowelizację.

1 grudnia
Do południa zgłaszani są kandydaci na pięciu sędziów TK. Po południu wnioskami zajmuje się sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

O godz. 15 prezydent Andrzej Duda spotyka się z przedstawicielami klubów parlamentarnych ws. sytuacji wokół TK.

2 grudnia
Kończy się kadencja sędziego TK Zbigniewa Cieślaka.

3 grudnia
Trybunał zajmuje się wnioskiem PO i PSL o zbadanie konstytucyjności czerwcowej ustawy o TK. Do wniosku przyłączył się RPO, w zakresie kwestionującym konstytucyjność wyboru przez poprzedni Sejm dwóch sędziów, których kadencja kończy się w grudniu.

5 grudnia
Wchodzi w życie nowelizacja ustawy o TK.

8 grudnia
Kończy się kadencja sędzi TK Teresy Liszcz.

9 grudnia
TK bada połączone skargi PO, RPO i KRS na listopadową nowelizację ustawy o TK autorstwa PiS i wydaje werdykt, w którym oświadcza, że przepis nowelizacji, przewidujący ponowny wybór sędziów, jest niekonstytucyjny, bo doszło już do obsadzenia stanowisk sędziowskich w 2015 r.

22 grudnia
Sejm uchwala nowelizację ustawy o TK autorstwa PiS. Stanowi ona, że TK co do zasady ma orzekać w pełnym składzie liczącym co najmniej 13 na 15 sędziów. Do tej pory pełnym składem było co najmniej 9 sędziów. W składzie siedmiu sędziów będą zaś badane m.in. skargi konstytucyjne i pytania prawne sądów. Orzeczenia pełnego składu będą zapadać większością 2/3 głosów, a nie – jak do tej pory – zwykłą. Ponadto, terminy rozpatrywania wniosków wyznaczane będą w TK według kolejności wpływu.

23 grudnia
Polski rząd, reprezentowany przez Ministra Spraw Zagranicznych Witolda Waszczykowskiego, zwraca się o opinie w sprawie reformy TK do Komisji Weneckiej.

28 grudnia
Prezydent Andrzej Duda podpisuje ustawę.

28 grudnia
Ustawa jest opublikowana w Dzienniku Ustaw

Rok 2016

7 stycznia
Prezes Trybunału Konstytucyjnego Andrzej Rzepliński spotyka się z prezydentem Andrzejem Dudą. Rozmowa dotyczy tego, jak rozwiązać problem z obsadą Trybunału Konstytucyjnego.

15 stycznia
Krajowa Rada Sądownictwa na posiedzeniu plenarnym przyjmuje uchwałę o złożeniu do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją RP uchwał Sejmu z 22 grudnia 2015 o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i z 25 czerwca 2015 o Trybunale Konstytucyjnym w jej brzmieniu po nowelizacji z 22 grudnia 2015.

8–9 lutego
Pięcioosobowa delegacja Komisji Weneckiej odwiedziła Warszawę.
Jest to Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo, organ doradczy Rady Europy. W jej skład wchodzą eksperci do spraw prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, a także sędziowie sądów najwyższych i trybunałów. Polskim reprezentantem jest była premier Hanna Suchocka.
Spotkania:
szefa Komisji z prezydentem RP,
członków Komisji z:
I prezes Sądu Najwyższego Małgorzatą Gersdorf i z przedstawicielami Krajowej Rady Sądownictwa,
Prezydium Senatu,
Marszałkiem Sejmu Markiem Kuchcińskim (PiS) oraz z wicemarszałkami,
Ministrem Sprawiedliwości Zbigniewem Ziobro,
Rzecznikiem Praw Obywatelskich Adamem Bodnarem,
reprezentantami organizacji pozarządowych: Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Naczelnej Rady Adwokackiej, INPRIS – Instytutu Prawa i Społeczeństwa, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Instytutu Spraw Publicznych, Fundacji Panoptykon, Fundacji im. Stefana Batorego, Forum Obywatelskiego Rozwoju oraz Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska.

Minister Spraw Zagranicznych Witold Waszczykowski odmówił przedstawicielom opozycji prawa do spotkania z przedstawicielami Komisji.

29 lutego.
Upublicznienie przecieku projektu werdyktu Komisji Weneckiej. Niezidentyfikowane źródła rozpowszechniają opinię Komisji oceniającą Polskę jako państwo, w którym porządek prawny i podstawowe wartości demokratyczne są naruszane.

8 i 9 marca
Trybunał Konstytucyjny obraduje w sprawie nowelizacji ustawy z 22 grudnia 2015.

9 marca
TK orzeka niekonstytucyjność ustawy z 22 grudnia 2015 i ocenia ją jako uniemożliwiającą rzetelne i sprawne działanie Trybunału a także naruszającą zasady państwa prawnego w zakresie kontroli konstytucyjności sprawowanej przez Trybunał.

Premier Beata Szydło nie wydaje zgody na publikacje wyroku, co za tym idzie podkreśla, że rząd nie uważa wyroku za obowiązujący.

Wkrótce po publicznym odczytaniu wyroku TK rozpoczynają się różne formy protestów; od licznych i zdecydowanych wypowiedzi polityków poprzez całodobowe demonstracje pod Kancelarią Premiera aż po protest głodowy.

11 marca
Komisja Wenecka
w swym oświadczeniu krytycznie ocenia działania rządu PiS wobec TK, postulując szanowanie decyzji poprzednich władz co do wybierania urzędników państwowych. Komisja jednoznacznie zaleca rządowi uszanowanie wyroku Trybunału z 9 marca 2016, jednocześnie postulując dążenie do kompromisu między władzą a opozycją.

Rząd
nie stosuje się do oceny Komisji Weneckiej, a wyrok TK z 9 marca uważa za „opinię”. Minister Waszczykowski, który osobiście zgłosił sprawę do Komisji, teraz lekceważy jej zdanie. Mimo upływu czasu i licznych apeli wyrok nie jest publikowany, jednocześnie otwarcie chwalą go organizacje i środowiska prawnicze.

Opozycja
stoi na stanowisku, że wobec trójpodziału władzy, jedynie TK, jako symbol władzy sądowniczej, pozostaje jeszcze organem niezawisłym. Kompromis uzależniłby Trybunał od rządu.

Premier Beata Szydło
nie uważa wyroku Trybunału za ważny. Zdaniem jej i partii PiS Trybunał nie miał prawa sądzić we własnej sprawie, powinien natomiast w stosunku do nowelizacji z 22 grudnia 2015 zastosować „domniemanie konstytucyjności”.

Prezes PiS Jarosław Kaczyński
proponuje opozycji rozmowy, które odbywają się w Sejmie 31 marca pod hasłem „Dialog i kompromis polityczny w Polsce”. W spotkaniu uczestniczą: Jarosław Kaczyński (PiS), Grzegorz Schetyna (PO), Paweł Kukiz (Kukiz 15), Ryszard Petru (Nowoczesna), Władysław Kosiniak Kamysz (PSL), Przemysław Wipler (KORWiN), Włodzimierz Czarzasty (SLD) i Agnieszka Dziemianowicz- Bąk (Partia Razem).
Liderzy największych partii opozycyjnych różnią się miedzy sobą w podejściu do próby kompromisu: Petru wyraża ostrożne nadzieje, Schetyna jest otwarcie sceptyczny.
Po spotkaniu nie ujawniono na czym dokładnie kompromis miałby polegać.

Trybunał Konstytucyjny
działa. Od 9 marca 2016 na wokandzie są sprawy takie jak „Zasady przywrócenia funkcjonariuszy celnych do służby” czy „Podział gmin na okręgi wyborcze”.

6 kwietnia
Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, w liście do prezesa TK Andrzeja Rzeplińskiego wypowiada się następująco: „Jakiekolwiek próby działania Trybunału Konstytucyjnego poza konstytucyjnym i ustawowym reżimem nie zyskają legitymizacji w postaci jakiegokolwiek uczestnictwa w nich Prokuratora Generalnego. Mogą jedynie stać się przedmiotem podjętej przez niego kontroli przestrzegania prawa”. Słowa ministra Ziobry przez wielu komentatorów wydarzenia odbierane są jako groźbą.

Ciag dalszy nastąpi…

Opracowanie: Krysia Kierebinski i Jarosław Kobzdej