Kryzys wokól Trybunału Konstytucyjnego

Kalendarium

25 czerwca 2015
Parlament zakończył pracę nad nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym (tego dnia Sejm rozpatrzył poprawki Senatu i ustawa trafiła do prezydenta). Ustawa powstała z inicjatywy sędziów TK w stanie spoczynku; jej projekt formalnie złożył w Sejmie prezydent Bronisław Komorowski.

Prokurator Generalny kwestionuje podstawę wyboru dwóch sędziów TK. Nowa ustawa umożliwiła wybór 5 sędziów TK – następców tych, których kadencje kończą się w 2015 r.

21 lipca 2015
Ustawę o TK podpisał prezydent Bronisław Komorowski.

30 sierpnia 2015
Ustawa o TK weszła w życie.

8 października 2015
Sejm poprzedniej kadencji wybrał – przede wszystkim głosami ówczesnej koalicji PO-PSL – pięciu nowych sędziów: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka i Andrzeja Sokalę, którzy mieli być następcami: Marii Gintowt-Jankowicz, Wojciecha Hermelińskiego, Marka Kotlinowskiego (ich 9-letnie kadencje dobiegły końca 6 listopada), Zbigniewa Cieślaka (koniec kadencji 2 grudnia) i Teresy Liszcz (zakończy kadencję 8 grudnia). Wybór ten kwestionowało PiS.

23 października 2015
Grupa posłów PiS zaskarżyła do TK ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Kwestionowano m.in. wybór 5 sędziów; podkreślano, że o ile wygaśnięcie kadencji trójki sędziów następuje jeszcze w trakcie ówczesnej kadencji Sejmu, o tyle mandat pozostałej dwójki wygasa w grudniu – a zatem w trakcie kadencji nowego Sejmu.

25 października 2015
Odbyły się wybory parlamentarne, które wygrało PiS większością umożliwiającą ugrupowaniu samodzielne rządzenie.

4 listopada 2015
Trybunał wyznaczył na 25 listopada termin rozpatrzenia wniosku PiS w odniesieniu do trybu wyboru nowych sędziów, a co do reszty wniosku – na 21 grudnia.

6 listopada 2015
Zakończyły się kadencje sędziów TK: Marii Gintowt-Jankowicz, Wojciecha Hermelińskiego, Marka Kotlinowskiego; od 7 listopada TK liczy więc 12 sędziów.

10 listopada 2015
PiS wycofało z TK swój wniosek dotyczący ustawy o TK. Rzeczniczka PiS Elżbieta Witek wyjaśniała, że jest on bezzasadny, bo PiS chce nowej ustawy o TK (wobec wycofania wniosku, TK odwołał zapowiadane terminy, ale sprawy nie umorzył).

13 listopada 2015
PiS złożyło w Sejmie projekt nowelizacji ustawy o TK. Pierwsza wersja projektu została tego samego dnia wycofana.

17 listopada 2015
PiS złożyło drugą wersję projektu nowelizacji ustawy o TK, zakładającą m.in. możliwość ponownego wyboru 5 sędziów, których kadencje kończą się w 2015 r., a także wygaszenie (po 3 miesiącach od wejścia w życie noweli) kadencji prezesa i wiceprezesa TK.

Posłowie PO i PSL zaskarżyli do Trybunału Konstytucyjnego ustawę o TK (czerwcową); jak mówili, wniosek jest w treści tożsamy z wnioskiem, jaki wcześniej złożyli, a potem wycofali posłowie PiS.

19 listopada 2015
TK wyznaczył na 3 grudnia termin rozprawy ws. skargi posłów PO i PSL, dotyczącej czerwcowej ustawy o Trybunale.

Sejm uchwalił nowelizację ustawy o TK, przygotowaną przez PiS i złożoną w Sejmie dwa dni wcześniej.

20 listopada 2015
Senat poparł nowelizację ustawy o TK, autorstwa PiS, nie wprowadzając do niej poprawek; tego samego dnia podpisał ją prezydent Andrzej Duda i została opublikowana w Dzienniku Ustaw.

23 listopada 2015
Posłowie PO złożyli do TK wniosek dotyczący zbadania konstytucyjności nowelizacji ustawy o TK, autorstwa PiS.

Także Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył tę nowelizację, kwestionując całą ustawę. Jednocześnie RPO przystąpił do postępowania przed TK wszczętego na wniosek posłów PO i PSL, dotyczącego czerwcowej ustawy o TK – w zakresie dotyczącym przepisów pozwalających na powołanie dwóch sędziów TK, na miejsce tych, których kadencja upływa w grudniu.

24 listopada 2015
Krajowa Rada Sądownictwa zaskarżyła do TK nowelę ustawy o Trybunale, autorstwa PiS. KRS skarży tryb uchwalenia tej noweli; według KRS niekonstytucyjne jest to, że Rada nie mogła przedstawić swojej opinii do projektu.

TK wyznaczył na 9 grudnia termin zbadania wniosku posłów PO ws. noweli ustawy o TK; ma być badany łącznie ze skargami RPO i KRS.

25 listopada 2015
Klub PiS złożył projekty pięciu uchwał o stwierdzeniu braku mocy prawnej wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego z 8 października. Późną nocą Sejm przyjął uchwały. Dokonał też zmiany w swym regulaminie – pozwalającej marszałkowi Sejmu na ustalenie terminu na składanie wniosków ws. kandydatur na sędziów TK w przypadkach nieopisanych dotychczas w regulaminie.

26 listopada 2015
Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów ustaliły, że na posiedzeniu w dniach 2-3 grudnia Sejm wybierze pięciu sędziów TK (na podstawie ustawy o TK z czerwca oraz przy wykorzystaniu zmiany w regulaminie izby; listopadowa nowela, autorstwa PiS, wejdzie w życie 5 grudnia).

30 listopada 2015
I prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Gersdorf zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego ustawę o TK z czerwca i jej listopadową nowelizację.

1 grudnia 2015
Do południa mogą być zgłaszani kandydaci na 5 sędziów TK. Wnioskami po południu ma się zająć sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

O godz. 15 prezydent Andrzej Duda spotka się z przedstawicielami klubów parlamentarnych ws. sytuacji wokół TK.

2 grudnia 2015
Kończy się kadencja sędziego TK Zbigniewa Cieślaka.

3 grudnia 2015
Trybunał ma się zająć wnioskiem PO i PSL o zbadanie konstytucyjności czerwcowej ustawy o TK; do wniosku przyłączył się RPO – w zakresie kwestionującym konstytucyjność wyboru przez poprzedni Sejm dwóch sędziów, których kadencja kończy się w grudniu.

5 grudnia 2015
Wchodzi w życie nowelizacja ustawy o TK.

8 grudnia 2015
Kończy się kadencja sędzi TK Teresy Liszcz.

9 grudnia 2015
TK bada połączone skargi (PO, RPO i KRS) na listopadową nowelizację ustawy o TK, autorstwa PiS i wydaje werdykt.

O co chodzi w sporze o Trybunał Konstytucyjny?

W Polsce jak i w wielu krajach demokratycznych obowiązywała zasda trójpodziału władzy. Władza ustawodawcza, w której Parlament tworzył ustawy,władza sądownicza, którj ustawy poddawane były kontroli pod wzgledem zgodności z Konstytucją oraz władza wykonawcza, czyli Rząd , który ustawy te wdrażał do życia i realizował zadania z nich wynikające.

Po werdykcie Trybunału Konstytucyjnego bezsporne było uprawnienie 11 sędziów Trybunału Konstytucyjnego do zasiadania w Trybunale. Sędziowie ci rozpoczęli sprawowanie swych funkcji między grudniem 2006 r. a lipcem 2012 r.
8 grudnia 2015 wygasła kadencja sędzi Teresy Liszcz. Pozostało 10 sędziów, których prawa zasiadania w TK nie kwestionuje żadna ze stron sporu. 9 grudnia TK rozpoznał sprawę nowelizacji ustawy o TK autorstwa PiS.

Z wyroku Trybunału dotyczącego ustawy o TK wynika, iż poprzedni Sejm wybierając w październiku pięciu nowych sędziów trzech wybrał zgodnie z konstytucją, wybór dwójki pozostałych był z niezgodny z ustawą zasadniczą. Jednocześnie TK uznał, że osoba wybrana przez Sejm jest sędzią TK „w pełnym tego słowa znaczeniu”. Oznacza to, że trzy osoby – spośród wybranych w październiku – są już sędziami TK. Ich kadencje rozpoczęły się w listopadzie. Ponieważ jednak prezydent Duda nie odebrał ślubowania od Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego i Krzysztofa Ślebzaka, nie mogą oni orzekać. Sędziowie ci nie mogą także korzystać z uprawnień przysługujących sędziemu TK i nie mają prawa do wynagrodzenia w związku z pełnioną funkcją.

Mówiąc w skrócie, Trybunał uznał za niekonstytucyjne wybranie dwóch sędziów a trzech za konstytucyjne. Orzekł jednocześnie, w oparciu o Konstytucję, że Prezydent ma niezwłocznie przyjąć zaprzysiężenie tych sędziów którzy wybrani są zgodnie z konstytucją. Prezydent natomiast zignorował te orzeczenia, Sejm VIII kadencji wybrał nowych pięciu sędziów TK i Prezydent przyjął od nich przysięgę. Przewodniczący TK Andrzej Rzepliński nie dopuścił nowo zaprzysiężonych sędziów do orzekania.
Paraliż prac polega teraz na tym, że Konstytucja RP wymaga 15 sędziów, w chili obecnej (pierwsze dni 2016) orzekających jest 10, dodatkowo trzech sędziów wybranych zgodnie z Konstytucją lecz nie zaprzysiężonych, w efekcie nie mogących orzekać, oraz pięciu nowych sędziów którzy także nie są dopuszczeni do orzekania

Niezgodność z Konstytucją polega na fakcie, iż obecnie jest 18 sędziów, z czego ośmiu nie może orzekać w żadnej sprawie.
By spór zażegnać, potrzeba by Prezydent przyjął przysięgę od trzech wybranych sędziów zgodnie z Konstytucją, wybranych przez Parlament poprzedniej kadencji i dołączył tylko dwóch z pięciu nowo zaprzysiężonych sędziów przez Sejm obecnej kadencji.
Większością Parlamentarną natomiast, w bardzo ekspresowym tempie przegłosowano ustawę autorstwa PiS, w której ten wprowadził dość istotne zmiany , które de facto sparaliżowały prace TK.

Koniec z niezawisłością sędziów TK
Zgromadzenie Ogólne TK nie będzie już stwierdzać wygaśnięcia mandatu sędziego. Będzie jedynie przygotowywać dla Sejmu wniosek o złożenie mandatu „w szczególnie rażących przypadkach”. Według zapisów ustawy postępowanie dyscyplinarne w stosunku do sędziego TK będzie też można wszcząć na wniosek prezydenta lub ministra sprawiedliwości.
Zdaniem ekspertów taki zapis to uderzenie w niezawisłość sędziów. Zgodnie z konstytucją Trybunał jest niezależny od innych władz, a jego sędziowie niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Według konstytucjonalistów nie można powierzyć procedury odwoływania sędziów Sejmowi.

Orzekanie w pełnym składzie
Nowa ustawa zakłada, że Trybunał będzie co do zasady orzekał w pełnym składzie, czyli 13 na 15 sędziów (przed nowelizacją 9 na 15). Jedynie skargi konstytucyjne i pytania sądów będą orzekane w składzie 7 osobowym. Oznacza to, że Sejm „zmusił” TK do dopuszczenia do rozpraw sędziów wybranych przez PiS w grudniu. Mimo, że w grudniu sam Trybunał wybór trzech z nich uznał za niekonstytucyjny.

Sejmowe dyskusje w sprawie Trybunału
Burzliwa debata w sejmie mogła pryćmić istotę zmian wprowadzanych nocą przez PiS. Gorszącą i poniżającą sprawą była na przykład dyskusja w Parlamencie na temat planowanej przez PiS zmiany miejsca siedziby Trybunału Konstytucyjnego. Planowane było przeniesienie siedziby TK do innego miasta, projekt był autorstwa PiS. Po kilkudniowych, żenujacych ” pracach” PiS wycofał sie z tego pomysłu., według których nie można powierzyć procedury odwoływania sędziów Sejmowi.

Wybieranie kwalifikowaną większością 2/3
Orzeczenia TK mają zapadać nie zwykłą większością głosów jak dotychczas, ale większością 2/3. Zdaniem ustawodawców wpłynie to na jakość prac TK. Sęk w tym, że tego rodzaju rozwiązania mogą powodować paraliż prac TK. Jak zwróciła uwagę przedstawicielka Biura Legislacyjnego Senatu „Konstytucja przesądza, że orzeczenia Trybunału zapadają większością głosów i w doktrynie panuje zgodność co do tego, że w tych miejscach, w których ustawodawca chciał zastrzec podejmowanie decyzji w drodze kwalifikowanej większości, dał temu jednoznaczny wyraz z samym teksie ustawy zasadniczej. Dlatego niedopuszczalne jest, by ustawodawca doprecyzował większość, która została określona na poziomie konstytucyjnym” .

Inna Kolejność rozpatrywania
Wedle dotychczasowej praktyki to sędziowie TK decydują, którą sprawą zajmą się w pierwszej kolejności biorąc pod uwagę istotność sprawy dla porządku prawnego w RP.. Teraz ma się to zmienić i wiążąca będzie kolejność napływania spraw. PiS chce też by rozprawa w TK nie mogła się odbyć wcześniej niż po 3 miesiącach od doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie, a w pełnym składzie – po 6 miesiącach. .
Zdaniem ekspertów znacząco wydłuży to czas oczekiwania na rozpoznanie spraw przez Trybunał Konstytucyjny, przy czym nie można uznać, by tak znaczące przesunięcie terminu rozprawy w czasie mogło być podyktowane jakimikolwiek obiektywnym względem. To z kolei rodzi obawy o zachowanie standardu prawa do sądu, rozumianego jako prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Nowelizacja wchodzi w życie z dniem publikacji
To jeden z najbardziej kontrowersyjnych zapisów. Brak tzw. vacatio legis przy jednoczesnym narzuceniu TK kolejności rozpatrywania spraw według daty ich wpłynięcia (do tej pory sędziowie w pierwszej kolejności debatowali nad sprawami najbardziej istotnymi dla ustroju państwa) umożliwi PiS zarzucenie Trybunału drobnymi kwestiami. W efekcie sędziowie przyjętą właśnie ustawą będą mogli zając się dopiero za kilka lat i nawet jeśli orzekną o jej niekonstytucyjności to nie da się cofnąć wszystkich zmian.

Konkluzja

Paraliż Trybunału Konstytucyjnego spowodował, iż Parlament tworzący ustawy, konsultując ich ze społeczeństwem, bez uzgodnień międzyresortowych i przedewszystkim uzgodnien prawnych, postawił obywateli przed faktem, że nowe prawa pomimo wielu rażących i niezgodnych z Konstytucją paragrafów są obowiązujące.
Nasze obawy budzi także to, co może stać się w chwili, gdy Trybunał wyda werdykt w swojej sprawie, mianowicie złożonej sakrgi na niekonstytucyjnośc opisywanej powyżej ustawy. Goryczy dopełnia fakt, że Prezydent i Premier Rządu RP, którzy powinni samodzielnie w oparciu o przepisy prawa i Konstytucję, współrządzić – faktycznie są marionetkami na usługach prezesa PiS, partii, która wygrała wybory. Prezes PiS Jarsław Kaczyński nie pełniąc żadnej funkcji państwowej, sam wyznacza standardy i terminy nowych ustaw, a wiernie oddani mu współpracownicy, miast wyrażać swoją wolę, powielają jego myśl, podpisują swoim nazwiskiem jego pomysły, nie dbając o dobro ogółu. Efekty tego działania są widoczne, a jednomyślność przy podejmowaniu decyzji sprawia iż, wielu niezależnych analityków widzi w tych pracach tzw. buble prawne, które z kolei w dalszej perspektywie mogą spowodować, iż Polska z kraju wiodącego we wdrażaniu reform, stanie się krajem o wielkiej liczbie i skali problemów.

Pytania

Kto ma prawo powoływania Sędziów TK?
Sędziów powołuje Sejm na 9 letnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą.

Ilu sędziów zasiada w Trybunale Konstytucyjnym?
Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie.

Kto moze zostać sędzią Trybunału Konstytucyjnego?
Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego

Kiedy wyrok Trybunału wchodzi w życie?
Jeżeli Trybunał w swoim orzeczeniu nie postanowił inaczej, wyrok TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Z tą datą przepisy uznane przez Trybunał za niezgodne z Konstytucją lub wskazanymi ustawami przestają obowiązywać.

Opracowanie: J.K.